PSYCHOLOG: Wzmacnijamy koncentrację uwagi u dzieci - SPOSOBY i PORADY

Twoje dziecko jest ruchliwe, często o czymś zapomina, nie może się skupić na zabawie z innymi dziećmi i z trudem przychodzi mu wykonywanie prac w których ważna jest koncentracja uwagi. U dzieci takie problemy mogą generować następne kłopoty, np. w relacjach z rówieśnikami, czy w wynikach w szkole. Właśnie dlatego warto odpowiedzieć sobie na pytanie jak wygląda koncentracja uwagi u dzieci, jak się rozwija, co powoduje jej brak oraz jak wspierać umiejętności dziecka w tym zakresie.

Koncentracja uwagi u dzieci: Kiedy mówimy o problemach dziecka z koncentracją a kiedy o tym, że koncentracja uwagi u dzieci jest zaburzona?

Trudności w koncentracji uwagi u dzieci mogą przybierać różne nasilenie i ujawniać się w różnych sytuacjach. Koncentracja uwagi u dzieci w wieku przedszkolnym często jest mimowolna, co oznacza, że mogą one mieć problemy w skupieniu się na jednym zadaniu i doprowadzaniu rozpoczętych czynności do końca. Dziecko łatwo rozprasza się więc pod wpływem bodźców, potrzebuje powtarzania poleceń i przypominania, co miało zrobić. Jego uwaga podąża za tym, co jest dla niego atrakcyjne w danym momencie. Z wiekiem czas koncentracji się wydłuża, a ok. 5 roku życia następuje stopniowe przejście od uwagi mimowolnej do uwagi dowolnej. Oznacza to, że uwaga dziecka staje się celowa – dziecko potrafi świadomie koncentrować się na danym zadaniu nawet wtedy, gdy nie jest ono dla niego interesujące, ale musi je wykonać. Rodzice często zastanawiają się, czy trudności dziecka w koncentracji uwagi wynikają po prostu z jego wieku czy są już sygnałem poważniejszych zaburzeń? Zaburzenia w koncentracji uwagi, czyli ADD (attention deficit disorder), to deficyty w zakresie uwagi, które diagnozowane są ok. 6-7 roku życia dziecka, występują w co najmniej dwóch środowiskach (czyli np. w domu i szkole), a ich nasilenie znacznie utrudnia szkolne, emocjonalne i społeczne funkcjonowanie dziecka. U dzieci młodszych rozpoznanie stawia się bardzo ostrożnie, ponieważ zmienność uwagi może być u nich naturalnym etapem rozwoju. Utrzymywanie się lub nasilenie trudności w koncentracji uwagi w momencie, gdy dziecko rozpoczyna naukę w szkole jest dla nas sygnałem do wnikliwego przyjrzenia się trudnościom dziecka w umiejętności koncentracji uwagi i przeprowadzenia diagnozy psychologicznej. Do symptomów, które powinny nas zaniepokoić, należą:

• trudności w koncentracji na szczegółach podczas lekcji czy wykonywania innych czynności
• popełnianie błędów wynikających z niedbałości: dziecko nieuważnie czyta polecenia, wykonuje tylko część zadań, często przerywa pracę
• częste nie stosowanie się przez dziecko do podawanych instrukcji
• kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i codziennych obowiązków
• problemy z zorganizowaniem sobie pracy (nauki, innych zajęć, odrabiania prac domowych)
• gubienie rzeczy niezbędnych do nauki i innych zajęć: zeszytów, długopisów, książek, zabawek
• częste zapominanie (np. żeby wykonać jakieś zadanie, zapisać pracę domową)
• łatwość rozpraszania pod wpływem bodźców zewnętrznych.

Aby mówić o zaburzeniach uwagi, objawy muszą występować od wczesnego dzieciństwa i ujawniać się z różnym nasileniem w sposób stały w różnych środowiskach (w domu, w szkole, wśród rówieśników, w czasie wolnym). Diagnoza obejmuje kilka obszarów: wywiad medyczny (stan zdrowia dziecka, badanie EEG), wywiad z rodzicami (przebieg ciąży i porodu, moment pojawienia się trudności w koncentracji uwagi, sposoby ich pokonywania, występowanie objawów ADD u rodziców lub dalszej rodziny, atmosfera wychowawcza), obserwację dziecka, badania kwestionariuszowe, analizę opinii nauczyciela o funkcjonowaniu dziecka w szkole.

Koncentracja uwagi u dzieci: Skąd się biorą problemy związane z koncentracją? Co może przeszkadzać dziecku w koncentracji?

Gorsza koncentracja uwagi u dzieci może mieć wieloczynnikowe podłoże. Jedną z przyczyn trudności w skupieniu uwagi są zaburzenia w ilości neuroprzekaźników w układzie nerwowym. Obserwuje się spowolniony lub zahamowany rozwój struktur mózgowych odpowiedzialnych za koncentrację (zlokalizowane są one w płacie czołowym). Inną przyczyną jest nadmierne bodźcowanie dziecka, czyli nieuregulowany rytm dnia, zbyt duży czas przeznaczony na korzystanie z komputera lub oglądanie telewizji, brak jasno określonych granic i obowiązków dziecka. Otoczenie, w którym przebywa dziecko, również ma istotne znaczenie dla jego zdolności do koncentracji uwagi. Czynnikami utrudniającymi skupienie uwagi będą różne dystraktory np. pokój wypełniony zabawkami, brak zorganizowanego miejsca do nauki, włączony telewizor lub inne osoby w pokoju w czasie, gdy dziecko odrabia lekcje. Ponadto dziecko przyzwyczajone do szybkiego zaspokajania swoich potrzeb (nowe zabawki, rozrywka dzięki mediom) nie uczy się wytrwałości, cierpliwości, motywacji do pracy. Koncentrację uwagi dziecka może także zakłócać trudna sytuacja rodzinna np. konflikty między rodzicami, mała ilość czasu spędzanego przez rodziców z dzieckiem. Również dziecko, które jest przemęczone lub ma niewłaściwą dietę może mieć problemy w skupieniu uwagi. Ponadto przy diagnozie zaburzeń koncentracji uwagi należy wykluczyć takie przyczyny jak upośledzenie umysłowe czy niedosłuch oraz czynniki środowiskowe (np. przemoc w rodzinie, rozwód, itp.)

Koncentracja uwagi u dzieci: Jak wzmacniać koncentrację dziecka?

W celu wzmacniania koncentracji uwagi dziecka należy dbać o stały rytm dnia i przestrzegać wyznaczonych reguł (czas przeznaczony na naukę, odpoczynek, komputer, spotkania z kolegami, sen, itp.). Dziecko powinno mieć swój pokój lub kącik zorganizowany w taki sposób, aby zachęcał do relaksu i wyciszenia (stonowane kolory, niewiele dostępnych zabawek w danym momencie, na biurku tylko potrzebne przybory do odrobienia lekcji, dbanie o porządek). Istotne jest, aby rodzice zachęcali dziecko do dokańczania rozpoczętych czynności i dopiero wtedy pozwolili zająć się kolejną rzeczą. Podczas dłuższych zadań warto zapewnić dziecku krótkie przerwy na aktywność fizyczną. Ogólnikowe polecenia (np. „posprzątaj”) najlepiej podzielić na mniejsze i konkretne etapy (np. „włóż klocki do pudełka”, „postaw książkę na półkę”). Dużym wsparciem w ćwiczeniu koncentracji uwagi są gry edukacyjne (uczą przestrzegania zasad, czekania na swoją kolej, ćwiczą pamięć słuchową i/lub pamięć wzrokową). Koncentrację uwagi dziecka można również ćwiczyć czytając mu bajki. Ponadto odpowiednia dieta i ruch na świeżym powietrzu mogą dodatkowo poprawić koncentrację uwagi dziecka. Warto pamiętać, że aby właściwie pomóc dziecku, u którego pojawiają się problemy z koncentracją uwagi, należy przede wszystkim zdiagnozować przyczynę tych trudności.

Koncentracja uwagi u dzieci: Czy w przypadku problemów z koncentracją potrzebne są leki?

Przezwyciężanie trudności w koncentracji uwagi może obejmować wiele różnych dróg. Jedną z nich jest farmakoterapia, stosowana szczególnie wtedy, gdy zaburzenia uwagi u dziecka są znacznie nasilone. Leki mogą jednak powodować różne skutki uboczne, dlatego bardzo ważne jest stałe obserwowanie, jak dziecko reaguje na przyjmowane leki.

Koncentracja uwagi u dzieci: Jakie skutki mogą być wywołane brakiem reakcji na problemy z koncentracją dziecka?

Trudności w koncentracji uwagi mogą nieść szereg konsekwencji dla dziecka, szczególnie w obszarze powodzenia edukacyjnego i kontaktów z rówieśnikami. W szkole dzieci z problemami w koncentracji uwagi, które nie dostały wsparcia, mogą mimo dobrym możliwości intelektualnych przejawiać trudności edukacyjne i cierpieć z powodu braku sukcesów w nauce, co dodatkowo może obniżać ich motywację do nauki. Jako dzieci, które sprawiają wrażenie, że nie słuchają innych i nie skupiają uwagi na lekcjach mogą otrzymać etykietę niegrzecznych, upartych, leniwych, niezdyscyplinowanych i być karane za zachowania nad którymi trudno im zapanować. W kontaktach z rówieśnikami bywają niezorganizowane i niezdarne, w związku z czym często mogą być odrzucane i nieakceptowane. To z kolei będzie prowadzić do nasilonego przeżywania frustracji, negatywnych emocji i może skutkować spadkiem samooceny oraz obniżeniem poczucia własnej wartości. Ze względu na ryzyko, jakie problemy w koncentracji uwagi niosą dla prawidłowego rozwoju poznawczego oraz emocjonalno – społecznego niezmiernie ważne jest dostosowanie oddziaływań wychowawczych i edukacyjnych do możliwości dziecka. Im wcześniej dziecko otrzyma pomoc w tym zakresie, tym łatwiejszy będzie jego start zarówno w szkole, jak i późniejszym życiu.

Edyta Worobiej

psycholog, terapeutka w nurcie Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (TSR). Obecnie jest w trakcie 4 – letniego całościowego szkolenia psychoterapeutycznego, atestowanego przez Polskie Towarzystwo Psychiatryczne. Od 10 lat pracuje z dziećmi i młodzieżą zmagającymi się z nieśmiałością, stanami lękowymi, obniżonym nastrojem i trudnościami w relacjach z otoczeniem. Pomaga im odkrywać mocne strony i potencjał, budować poczucie własnej wartości, a także uczy konstruktywnego zachowania pod wpływem silnych emocji i stresu. Jednocześnie wzmacnia w rozwijaniu satysfakcjonujących kontaktów z innymi, by móc w pełni czerpać radość z życia. Przyjmuje w Poradni PrimoPsyche w Warszawie.